ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΦΟΒΙΕΣ
Οι παιδικές φοβίες εκδηλώνονται κυρίως στην προσχολική και πρώτη παιδική ηλικία και αναφέρονται στο φόβο/ανησυχία για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση. Ο φόβος αυτός είναι αδικαιολόγητα έντονος σε σχέση με το αντικείμενο/κατάσταση που τον προκαλεί.
Σαν αποτέλεσμα το παιδί προσπαθεί συστηματικά να αποφύγει το αντικείμενο/κατάσταση που φοβάται.
Ποιοί είναι οι βασικοί φόβοι των παιδιών
Σχολική φοβία
Εκδήλωση έντονων και επίμονων φοβικών αντιδράσεων, που συχνά συνοδεύονται με ψυχοσωματικά συμπτώματα, σε σχέση με την έλευση και παραμονή του παιδιού στο σχολείο. Τα συμπτώματα αυτά και οι αντιδράσεις υποχωρούν/σταματούν το Σαββατοκύριακο και στη διάρκεια των διακοπών. Δεν συγχέονται με το άγχος αποχωρισμού νεαρών σε ηλικία παιδιών που πηγαίνουν στο σχολείο για πρώτη φορά
Φόβος για το ύψος
Ο φόβος για το ύψος είναι ένας πολύ συνηθισμένος φόβος στα παιδιά, που πολύ συχνά διατηρείται και κατά την ενήλικη ζωή. Είναι απόλυτα φυσιολογικό, διότι αντανακλά την ανάγκη μας για επιβίωση και την επίγνωση του κινδύνου. Το παιδί συνειδητοποιεί όλο και καλύτερα τον κίνδυνο να πέσει από ψηλά και καταλαβαίνει ότι είναι ανεξάρτητο πια και πρέπει το ίδιο να προστατεύσει τον εαυτό του.
Φόβος για τα ζώα
Καθώς το παιδί συνειδητοποιεί τη δική του επιθετικότητα, αρχίζει να. φοβάται ότι και οι άλλοι μπορεί να εκδηλώσουν την επιθετικότητά τους στο ίδιο. Πολλές φορές, μάλιστα, τυχαίνει ένας σκύλος ή μια γάτα να αντιδράσει ενστικτωδώς στο άγαρμπο χάδι ενός παιδιού, δαγκώνοντας ή γρατζουνίζοντας. Αυτό θα δημιουργήσει ένα σοκ στο παιδί και φόβο.
Φόβος για το θόρυβο
Ισχυροί θόρυβοι όπως η σειρήνα ενός ασθενοφόρου, μια πόρτα κλείνει απότομα ή οι βροντές μιας καταιγίδας, μπορεί να προκαλέσουν φόβο στο παιδί καθώς τουπροκαλούν αίσθηση αβεβαιότητας και ανασφάλειας.
Φόβος για το σκοτάδι - για τον «μπαμπούλα»
Συνήθως, τέτοιοι φόβοι εμφανίζονται στις ηλικίες που το παιδί προσπαθεί να γίνει πιο ανεξάρτητο. Απ' τη μια θέλει πολύ να μην έχει ανάγκη τους γονείς του, όμως απ' την άλλη τέτοιου είδους φόβοι τού θυμίζουν πόσο πολύ έχει ανάγκη την ασφάλεια που του προσφέρουν.
Ειδική φοβία
Ο φόβος/ανησυχία για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση, αδικαιολόγητα έντονος σε σχέση με το αντικείμενο/κατάσταση που τον προκαλεί. Σαν αποτέλεσμα το παιδί προσπαθεί συστηματικά να αποφύγει το αντικείμενο/κατάσταση που φοβάται
Φόβος για το θάνατο αγαπημένων προσώπων
Πρόκειται για έναν φυσιολογικό φόβο που έχει σχέση με το φόβο της προσωπικής συντριβής. Ίσως το παιδί να αισθάνεται ότι μπορεί να «τιμωρηθεί» για κάτι «κακό» που έκανε ή να αντιλαμβάνεται υποσυνείδητα την πιθανότητα του δικού του θανάτου, το γεγονός ότι όλα είναι φθαρτά και μπορεί να χαθούν. Τέτοιοι φόβοι συνήθως εντείνονται λόγω του θανάτου κάποιου συγγενικού προσώπου.
Αναπτυξιακές Τάσεις
- 0-6 μηνών: έλλειψη στήριξης, δυνατοί θόρυβοι.
- 7-12 μηνών: φόβος για άγνωστα άτομα, φόβος για απότομα αντικείμενα που δεσπόζουν.
- 1ος χρόνος: αποχωρισμός από το γονιό, τουαλέτα, τραυματισμός, άγνωστοι.
- 2ος χρόνος: δυνατοί θόρυβοι, ζώα, σκοτεινά δωμάτια, αποχωρισμός από τους γονείς, μεγάλα αντικείμενα ή μηχανές, αλλαγές στο περιβάλλον του παιδιού.
- 3-4 χρόνια : μάσκες, σκοτάδι, ζώα, αποχωρισμός από τους γονείς, θόρυβοι (ιδίως στη διάρκεια της νύχτας).
- 5 χρόνια: ζώα, «κακοί», σκοτάδι, αποχωρισμός από το γονιό, σωματικός πόνος.
- 6 χρόνια: υπερφυσικά όντα, σωματικοί τραυματισμοί, κεραυνοί, καταιγίδες, σκοτάδι, να κοιμηθεί ή να μείνει μόνο του, γιατροί, αποχωρισμός από το γονιό.
- 7-8 χρόνια: υπερφυσικά όντα, φόβοι βασισμένοι σε κάτι που άκουσαν ή είδαν στην τηλεόραση, να μένουν μόνα τους, να τραυματιστούν.
- 9-12 χρόνια: διαγωνίσματα και εξετάσεις, η επίδοση στο σχολείο, τραυματισμοί, εξωτερική εμφάνιση, καταιγίδες, θάνατος,.
- 12-18 χρόνια: εξετάσεις, βαθμοί, εξωτερική εμφάνιση, σχέσεις με το άλλο φύλο, απόρριψη, αρνητική κριτική.
Πότε ανησυχούμε
- Όταν οι αντιδράσεις είναι υπερβολικές και δυσανάλογες με το ερέθισμα/κατάσταση που τις προκάλεσε.
- Οταν είναι επίμονες, διαρκούν και αντέχουν στο χρόνο.
- Όταν συνοδεύονται από σωματικές ενοχλήσεις (π.χ. εφίδρωση, ταχυκαρδία, ζαλάδες). Όταν αποδιοργανώνουν το παιδί κι επηρεάζουν τη λειτουργικότητά του.
- Όταν συνοδεύονται από συνεχείς προσπάθειες του παιδιού να αποφύγει το ερέθισμα/κατάσταση που τις προκάλεσε.
Σε περίπτωση σχολικής φοβίας ανησυχούμε όταν:
- Το παιδί αρνείται να πάει σχολείο ή κατά την παραμονή στο σχολείο αναζητά τους γονείς και επιθυμεί να γυρίσει σπίτι.
- Εκδηλώνει προβλήματα συμπεριφοράς (π.χ. επιθετικότητα, υπερκινητικότητα, κ.ά.).
- Εκδηλώνει σωματικά προβλήματα (π.χ. πονοκέφαλος, εμετός, στομαχόπονος, ενούρηση, κ.ά.).
- Τα συμπτώματα είναι έντονα κατά την αναχώρηση από το σπίτι ή την άφιξη στο σχολείο, ενώ υποχωρούν τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές.
- Απουσιάζει αρκετές μέρες από το σχολείο ενώ το παιδί φαίνεται υγιές και δραστήριο σε άλλες δραστηριότητες.
Τακτικές και τρόποι που βοηθούν τα παιδιά στην αντιμετώπιση των φόβων τους
- Αν το παιδί σας παρουσιάζει συχνά φοβικές αντιδράσεις είναι σημάδι ότι ίσως έχει ιδιοσυγκρασιακά περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξει φοβίες. Συζητήστε μαζί του άφοβα και ελεύθερα για τους φόβους του και δώστε του μέσα για να τους αντιμετωπίσει.
- Μην μεταδίδετε στα παιδιά σας τους δικούς σας φόβους.
- Μην πανικοβάλλεστε και μην μεγαλοποιείτε του φόβους του παιδιού. Αν δώσετε υπερβολική προσοχή μπορεί να τους ενισχύσετε.
- Η ειρωνεία ή η διακωμώδηση των φόβων κάνει το παιδί να νιώθει ανεπαρκές και μόνο.
- Μην εξαναγκάζετε βίαια το παιδί να έρθει σε επαφή με αυτό που το φοβίζει. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να προηγηθεί η κατάλληλη προετοιμασία. Δείξτε το δόμο και βαδίστε τον μαζί του.
- Οι φόβοι των παιδιών δεν είναι πάντα παράλογοι. Σε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να εξηγήσουμε στο παιδί και να αποδείξουμε έμπρακτα την έλλειψη πραγματικού κινδύνου.
- Αν χρησιμοποιείτε διάφορα φόβητρα όπως το μπαμπούλα, το σκύλο ή τον αστυνόμο για να σας υπακούσουν τότε δεν πρέπει να απορήσετε αν το παιδί σας αναπτύξει φοβίες.
- Η χρήση κατάλληλων παιδικών ιστοριών και παραμυθιών βοηθάει το παιδί να ταυτιστεί με τους ήρωες, να παραδειγματιστεί και να ξεπεράσει τους δικούς του φόβους.
- Η σταδιακή προσέγγιση του φοβικού αντικειμένου ή κατάστασης, είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος αντιμετώπισης των φόβων. Η προσέγγιση αυτή γίνεται προσεκτικά, με σεβασμό τις ανάγκες και τις δυνατότητες του παιδιού και με πολλή αγάπη και ενθάρρυνση. Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε είναι τα παρακάτω:
• Να βοηθήσουμε το παιδί στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ώστε να αντιμετωπίζει το φοβικό αντικείμενο.
• Να φέρνουμε το παιδί σταδιακά σε επαφή με το φοβικό αντικείμενο
• Να του δώσουμε ευκαιρίες να γνωρίσει βαθμιαία το φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση κάτω από συνθήκες που το κάνουν να νιώθει απόλυτα ασφαλές.
- Αποφύγετε να υπέρ προστατεύετε τα παιδιά γιατί διευκολύνετε την ανάπτυξη φόβων.
- Να ενθαρρύνετε τα παιδιά να ώστε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες, αυτοπεποίθηση, θάρρος, αυτάρκεια και αυτονομία.
- Αν νιώθουν ότι μπορούν να έχουν έλεγχο σε αυτά που τους συμβαίνουν δύσκολα θα γίνουν φοβικά.
- Μην του μεταδίδετε μηνύματα ανικανότητας γιατί τότε είναι λογικό να φοβάται περισσότερο και να αισθάνεται αδύναμο.
- Να θυμάστε ότι δεν είναι όλα τα παιδιά το ίδιο ευάλωτα στην εκδήλωση φοβιών. Το ήρεμο και ζεστό οικογενειακό περιβάλλον, η αποδοχή και η ασφάλεια, είναι μια ισχυρή ασπίδα προστασίας κατά των φοβιών στα παιδιά.
Σχολική Φοβία - Σε επίπεδο πρόληψης
- Ενθαρρύνουμε, ήδη από νωρίς, την αίσθηση αυτονομίας και ανεξαρτησίας του παιδιού.
- Ενθαρρύνουμε τις σχέσεις με συνομηλίκους, την ένταξη σε ομάδες, κλπ.
- Εντάσσουμε το παιδί στον παιδικό σταθμό γύρω στην ηλικία των 3-4 ετών.
- Προσπαθούμε να αντιμετωπίζουμε κάθε αρνητικό συναίσθημα ή αντίδραση του παιδιού απέναντι στο σχολείο με στοργή, προσοχή και κατανόηση.
- Επιβραβεύουμε τα θετικά συναισθήματα και αντιδράσεις.
- Συμμετέχουμε στις δραστηριότητες του σχολείου και στις συναντήσεις με τους εκπαιδευτικούς- τους ενημερώνουμε για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το παιδί.
- Δημιουργούμε σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί. Ενθαρρύνουμε την επικοινωνία κι έκφραση συναισθημάτων.
- Βοηθούμε το παιδί κατά την προσαρμογή του στο νηπιαγωγείο ώστε να ξεπεράσει ομαλά το άγχος (αποχωρισμού)